vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، آیت الله مقتدایی، در جلسه صد و یازدهم درس خارج فقه ولایت فقیه که در روز یکشنبه 17 اردیبهشت سال 96 در مدرسه مبارکه دارالشفاء برگزار شد، به بررسی و تشریح ابعاد فرمایش امیرمومنان علیه السلام در خطبه نهج البلاغه در مورد نقصان مالی زنان و شیوه تقسیم ارث بین زن و مرد از منظر شارع پرداخت.

آیت الله مقتدایی در ابتدای درس خارج ولایت فقیه ابراز داشت: در نقصان عقول نیز بیان شد که شهادت دو زن به جای شهادت یک مرد محسوب می شود و دلیل نیز امکان نسیان یکی از زنان مطرح شده است که دیگری جبران کند و یادآوری نماید تا سبب تضییع حق مردم نباشد.

وی در ادامه به نقصان بهره دنیوی یا همان ارث زن اشاره کرد و گفت: در زمان جاهلیت زن ها از ارث ممنوع بودند و بدان قائل نبودند و قرآن می خواهد خط بطلان بر نظر آنان بکشد.

این استاد حوزه در مورد تقسیم ارث اظهار داشت: قضیه به این صورت است که دختر وقتی ارث می برد ثلث را مالک شده است و در اختیار خودش می باشد و آن دو سهمی که به مرد می رسد به تنهایی نمی تواند مصرف کند؛ زیرا همسر دارد و باید در خانه به صورت عادلانه در تمام حوائج زندگی مصرف کند.

وی در پایان تاکید کرد: روایاتی که بیان شد و در بردارنده ضعفی برای زنان است مطالب جنبی است اما در انسانیت، ایمان و عمل مساوی هستند و هر شخصی که تقوایش بیشتر باشد نزد خدا بالاتر است.

تقریر درس

ادامه بررسی فرمایش امیرمومنان علیه السلام

در جلسه گذشته بیان شد که در خطبه مبارک امیرمومنان علیه السلام سه مطلب راجع به زنان گفته شده است:

1-    نقصان ایمان

2-    نقصان عقول

3-    نقصان بهره مالی

ابتدا به معنای سه جهت پرداختیم تا بتوانیم به اشتراط ذکورة روایت در ولی فقیه استدلال کنیم.

نقصان ایمان و عقول را در جلسه گذشته بیان کردیم که خود حضرت توجیه مطلب را بیان داشتند و فرمودند که در ایام عادت ماهیانه از نماز و روزه ممنوع هستند. این مساله حقیقتی است که شرع مقدس اسلام بر آنان حرام کرده است که نماز در ایامی که خوانده نمی شود قضا ندارد منتهی قضای روزه را بعداً باید بگیرند.

عرض شد که اگر یک سوم هر ماهی نماز نخوانند به همین میزان در طول عمرشان نماز ندارند. پس مراد حضرت این نیست که ایمان آنان ضعیف است بلکه به این حقیقت خارجیه می پردازند. بیان شد که مراد از ایمان نیز عمل است و نقصان هم به کمبود نماز است که عیبی نیست و نقصان بر آنان تاثیر ندارد.

در نقصان عقول نیز بیان شد که شهادت دو زن به جای شهادت یک مرد محسوب می شود. در این باره آیه قرآن نیز مطرح شد که در سوره مبارکه بقره بدان اشاره دارد و دلیل نیز امکان نسیان یکی از زنان مطرح شده است که دیگری جبران کند و یادآوری نماید تا سبب تضییع حق مردم نباشد. اقامه شهادت برای رسیدن به حق است و در شرع تاکید زیادی روی آن می باشد.

در این مساله گاهی ممکن است یکی از مردان نیز فراموش کند اما به دلیل این که بسیار کم اتفاق می افتد بدان اشاره ای نشده است اما درمورد زنان این امر غالب است و به همین خاطر بیان شده است.

وجه این که در زنان نسیان غالب است به طبیعت آنان بر می گردد و غلبه مرد تعقل و تفکر است اما غلبه در زنان احساسات و عواطف است و به هر دو جامعه محتاج است. منشاء نسیان زنان همین عدم توجه کافی بخاطر غلبه احساسات است که امری تکوینی است.

بنابراین نقصان عقول منشاء خواستن دو شاهد زن است تا دچار فراموشی نگردند و نباید تصور شود که زنان دیوانه هستند یا عقلشان نسبت به مردان کمتر است.

نقصان بهره برداری از مال

امیرمومنان علیه السلام می فرمایند علت این است که بهره آنان در ارث نسبت به مردان کمتر است و این واقعیتی است که در شرع مقدس اسلام آمده است. در قرآن نیز می فرماید: «یُوصیکُمُ اللَّهُ فی‏ أَوْلادِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ فَإِنْ کُنَّ نِساءً فَوْقَ اثْنَتَیْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثا ما تَرَکَ وَ إِنْ کانَتْ واحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَ لِأَبَوَیْهِ لِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَکَ إِنْ کانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلَدٌ وَ وَرِثَهُ أَبَواهُ فَلِأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِنْ کانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلِأُمِّهِ السُّدُسُ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصی‏ بِها أَوْ دَیْنٍ آباؤُکُمْ وَ أَبْناؤُکُمْ لا تَدْرُونَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ لَکُمْ نَفْعاً فَریضَةً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلیماً حَکیماً»[1] برای مرد مانند دو سهم زن قرار داده شده است. سهم دو زن به یک مرد داده می شود.

مرحوم علامه طباطبایی دلیل این نوع بیان که فرموده یک مرد به اندازه سهم دو زن می برد را این گونه بیان می کند: «در زمان جاهلیت زن ها از ارث ممنوع بودند و بدان قائل نبودند و قرآن می خواهد خط بطلان بر نظر آنان بکشد. قرآن ارث زن را مفروغ عنه می داند و ارث بردن مرد را متفرع بر ارث زن می داند و می فرماید مرد دو برابر زن سهم دارد.» پس علت تعبیر فوق طبق سخن علامه این مطلب است.

اگر شما به تفسیر المیزان مراجعه کنید مرحوم علامه بحث کلی در ذیل آیه برای ارث بردن زن مطرح می کند. بر اساس این حکم الهی که سهم مردان همواره دو برابر سهم زن است، استفاده می شود ثروت کلی دنیا باید دوسوم در درست مردان و یک سوم در دست مردان باشد. هر پدری که فوت کرد دوسوم به فرزند پسر و یک سوم به فرزند دخترش می رسد و در کل دنیا باید تسری پیدا کند که از نظر ملکیت این گونه است اما در مصرف قضیه بالعکس است. یک ثلث مال را مرد مصرف می کند و دو ثلث را زن مصرف می کند.

قضیه به این صورت است که دختر وقتی ارث می برد ثلث را مالک شده است و در اختیار خودش می باشد و آن دو سهمی که به مرد می رسد به تنهایی نمی تواند مصرف کند؛ زیرا همسر دارد و باید در خانه به صورت عادلانه در تمام حوائج زندگی مصرف کند.

بنابراین زن سهم خودش را مصرف کرد  و یک سهم از مرد می تواند مصرف کند و نهایتاً دو سهم بهره برده است.

طبق نظر علامه مالکیت مال نیاز به روح تعقل بیشتر دارد و لذا در اختیار مرد قرار داده شده است و در زنان احساسات و عواطف غلبه دارد و مصرف باید در اختیار او قرار گیرد و لذا دوسوم مصرف در اختیار او قرار گرفته است. ایشان می فرماید سر فرق بین سهم ارث مرد و زن به همین خاطر است.

پس دلیل فرمایش امیرمومنان علیه السلام در این مورد نیز برگشت به خلقت است. البته ابتدا به ذهن می آید که حضرت سه نقص برای زنان بیان کرده است اما در واقع متوجه می شویم که واقعیتی را بیان فرموده اند که وجوه آن بیان شد.

تساوی مردان و زنان در امور معنوی

این نواقص از حیث امور ظاهری است و گرنه از نظر خلقت باطنی طبق آیات قرآن هیچ تفاوتی بین انسان ها وجود ندارد.

از نظر ایمان و عمل نیز آیات فراوانی داریم که اگر مرد یا زن عملی انجام دهند خداوند از همه شان قبول می کند. «مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُونَ»[2]

در جای دیگری می فرماید: «وَ مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ یُرْزَقُونَ فیها بِغَیْرِ حِساب‏»[3]

در سوره مبارکه آل عمران آیه 195 می فرماید: «أَنِّی لا أُضیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى‏ بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ فَالَّذینَ هاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أُوذُوا فی‏ سَبیلی‏ وَ قاتَلُوا وَ قُتِلُوا لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ» هیچ عمل عاملی در دینا ضایع نمی شود و هر شخصی عملی به جا آورد نتیجه اش را می بیند البته آیه ای در قرآن می فرماید: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلیمٌ خَبیر»[4] هر شخصی که تقوایش بیشتر باشد شرافت بیشتری نزد پروردگار دارد.

روایاتی که بیان شد و در بردارنده ضعفی برای زنان است مطالب جنبی است اما در انسانیت، ایمان و عمل مساوی هستند و هر شخصی که تقوایش بیشتر باشد نزد خدا بالاتر است./926/ف

مقرر: محسن جوادی صدر